Burch

Hozirgi davr pedagoglari oldida har zamondagidan ko`ra yelkasida mas`uliyat kattadir. O`qituvchi maktabda ta`limni ham  tarbiyani ham birgalikda olib borishi muhimdir.Darsga kirganimda o`quvchilarga hamma o`qituvchi qatori fanim bilan bir qatorda tarbiyaviy ishlarni ham yonma yon olib boraman. Bir darsda o`quvchilar bilan Vatan oldida fuqarolik burchi haqida suhbat ketdi. Bu mavzu aslida har bir o`qituvchi o`rgatishi lozim bo`lgan eng dolzarb tushuncha deb bilaman. Yurtboshimiz aytganlaridek hozirgi kundagi bo`layotgan tezkor davrda biz o`quvhilarimizni Vatanga sodiq qilib o`stirishimiz eng dolzarb ish bo`lib bormoqda. O`quvchilarimiz ziyrak, zehnli. Hozirgi davr oquvchilari beradigan savollar kopchilikni o`ylatib qo`yishi mumkin. Bu mustaqillik mevalaridir. Bundan fahrlansak arziydi. Suhbat jarayonida o`quvchilar o`zlarining burchlarini gapirib o`tishdi. Men ularga shu bugungi kunda Vatan oldidagi burchingizni bajaryapsizlarmi, dedim. Ikkilanishdi. Bir o`quvchi hali armiyaga borsak albatta bajaramiz, deya yarim hazil javob aytdi. Men, to`g`ri, vatanni qo`riqlash har bir yigit va qizning eng muqaddas burchi, lekin buning uchun armiya yoshiga yetishishni kutish shart emas, siz uy vazifalaringizni turli tuturiqsiz kompyuter o`yinlariga berilmasdan ado etyapsizmi? –ha, deya javob berishdi. –ana shu narsa vatanni qo`riqlayotganingizga misol bo`ladi. Chunki siz vatanning farzanlarisiz, siz o`zingizni zararli narsalardan himoya qilyapsiz, siz Vatanni farzandini himoya qilyapsiz, siz demak Vatanni ertasini himoya qilyapsiz, deya tushuntirdim bola tilida.

  So`ngra o`ylanib qoldim. O`quvchilar burchini shu kabi xayotiy misollar orqali tushuntirdim. O`qituvchilar burchi nimalardan iborat. Yoshlarimizni shunday to`g`ri yo`lga boshlashimiz biz pedagoglarning  vatanimiz oldidagi hmda bizga o`z farzandini ishonib topshigan ota onalar oldidagi ado qilish shart bo`lgan burchdir. Chunki hozirgi yosh avlod oldida tanlash imkoniyatlari ko`p bo`lgan vaqtda biz o`zimizning yuksak qadriyatlarga limmo lim o`zbek milliy qadriyatmizni, vatanimizning dunyo bo`yicha eng tez rivojlanayotgan davlatlar qatorida boshqa davlat ekspertlarining tan olihayotganligini, dunyoda millionlab bolalar xor zor bo`lib yashab, o`qish tugul, bugun biror daydi o`q menga tegib ketmasmikan, deya qo`rquv ostida tunni tonga ulab yashayotgan davrda O`zbekiston farzandi bo`lib tug`ilganimizga shukr qilib, yaxshi o`qishlr ila buni shukronasini qilishga o`rgatishimiz kechiktirib bo`lmas burchimizdir.

Hurmatli hamkasblar, Vatanimiz oldida fahr bilan burchimizni bajaraylik!

Istedodlar bog`boni

Men pedagogik soha bo`yicha maktabda ham, maktab-internatda ham ishlagan o`qituvchi sifatida ushbu ikki o`quv dargohlari farqlari haqida fikrlarimni bildirmoqchiman. Bunda maxsus bolalar uchun mo`ljallangan internat emas,  fanlar chuqurlashtirib o`qitiluvchi maktab-internatni nazarda tutganimni avval boshdan aytib o`tmoqchiman. Demak, ixtisoslashtirilgan maktab-internatlarning oddiy maktablardan farqlari quyidagicha:

Maktab-internat-bu ba`zi fanlar chuqur o`rgatilishga ixtisoslashtirilgan davlat umumiy o`rta ta`lim dargohidir (IDUMI).

Ixtisoslikdagi fanlar hozirda asosan 3 fan yo`nalishi bo`yicha bo`lishi mumkin.

IDUMIlarda o`qish oylik badali bo`lib, bu har bir o`quvchi uchun har oyda eng kam ish haqi miqdoriga tengdir. Ushbu summa ixtiyoriy tartibda bankka to`lanadi.

O`quvchilar yotoqxona va 4 mahal issiq ovqat bilan ta`minlanadilar.

O`quvchilar ovqatlanishi , darslardan keyin vazifalar qilishi va boshqa ishlar uchun yotoqdagi guruh o`quvchilariga tarbiyachilar biriktirilgan bo`lib, ular ta`lim sifatiga bevosita ta`sir etuvchi pedagoglar hisoblanadi.

IDUMIlarning har bir sinfida o`quvchilar soni 30 nafardan oshmasligi qat`iy belgilab qo`yilgan.

Maktablar va IDUMIlar har bir sinflarining haftalik dars soatlari bir xil.

Xalq ta`limi vazirligi belgilagan nizomga ko`ra IDUMIlar ixtisoslashtirilgan fanlar haftalik dars soatlari oddiy maktabnikidan ko`ra ko`proq o`tiladi, masalan, matematika fani odatda har bir sinfga 5 soatdan o`tilsa, IDUMIlarda bu 7 soatni tashkil qiladi. Bu dars soatlar esa yuqoridagi nizomga ko`ra maktab ixtiyoridagi soatlar va ayrim fanlarning haftalik soatlarini qisqartirish evaziga to`ldiriladi. Bu qisqartirishlar o`quv yili boshida har bir IDUMI uchun bevosita Xalq ta`limi vazirligidan tasdiqlanib amalga oshiriladi.

IDUMIlarda ixtisoslashtirilgan sinflari ixtisoslashtirilgan darslarni har birida 15  nafar o`quvchidan ikki guruhga bo`lgan xolda o`tiladi.

IDUMIlar ixtisoslashtirilgan fanlari uchun alohida darsliklar yaritilgan bo`lib, ana shu darsliklar asosida darslar tashkil etiladi. O`quvchilarga maktablar uchun Xalq ta`limi vazirligi belgilab bergan minimal meyor - Davlat ta`lim standart (DTS) talabidan yuqori darajada samaradorlikka erishish majburiyati  belgilab qo`yilgan.

Ixtisoslashtirilgan sinflarga darslarni yanada chuqur o`rgatishni ko`zda turgan xolda bunday sinflarga faqat 1- va oliy malaka toifa sertifikatiga ega o`qituvchargina dars berishadi.

Ushbu darslarga davlat tomonidan boshqa darslarga qaraganda 20 % qo`shimcha ustama haqi to`lanadi.

IDUMI o`quvchilari 5-sinfdan imtixon asosida saralanib olinadi, bu imtixonlar DTM tomonidan o`tkaziladi.

Yillik baho bo`yicha 3 ta fandan qoniqarli (“3”) baho olgan o`quvchilar IDUMI safidan chiqarilib, o`z xududidagi maktablarga jo`natiladi va o`rniga qayta imtixon asosida boshqa o`quvchi qabul qilinadi.

O`quvchilar o`rtasida yuksak darajada raqobat shakllantiriladi, qizig`i shundaki, har bir darsda ular raqobatchi bo`lishsada, darsdan tashqarida esa bir birga ustozlardek bilgan narsalarini o`rgatishib yordam berishadi.

IDUMI  o`quvchilari hurmatni saqlagan xolda o`zlarini darsda va butun IDUMIda juda erkin tutishadi, darslarda o`qituvchi bilan mavzularga doir muammoli vaziyatlarni o`ta faollik bilan hal etishga o`z variantlarini ko`rsatadi, xoxlagan vaziyat bo`yicha IDUMI direktori bilan ham tortinmasdan murojaat qila oladi, bu esa o`quvchilarning mustaqil fikrlashlarini kuchaytirish uchun qo`llanilgan  muhitning samarasidir.

Maktab-internat o`quvchilari tanlov va musobaqalarda eng yuqori darajada tayyorgarlik ko`rib, IDUMI sharafini himoya qilish burchi deya his etishadi.

IDUMI o`quvchilari o`z o`zlarini boshqarishi yaxshi yo`lga qo`yiladi, mabodo biror nojo`ya qilgan sinfdoshlarini sezsalar buni o`zaro demokratik tarzda to`g`ri yo`lga sola oladilar. Bu esa o`quvchilarda  raxbarlik qobiliyatlarini shakllanishiga sababchi bo`ladi.

IDUMI o`quvchilarini hech qanday  komissiya cho`chitmaydi.

IDUMI oquvchilari madaniy va ma`rifiy ishlarda o`z tengdoshlariga o`rnak bo`lib ko`rsatsa arziydigan bo`lib yurishga xarakat qiladilar. Maktab-internatda belgilangan o`quvchilar kiyimi har bir o`quvchi uchun fahr bo`lib qaraladi.

Ushbu o`quvchilar ilmni olishga doimo chanqoq bo`lib yetishadilar va bu chanqoqlik hech qachon tugamaydigan bo`lib bitiradilar.

IDUMIga kirish o`quvchilar uchun qanchalik sharaf bo`lsa, undan chiqish shunchalar qayg`uli xolat deya bilishadi.

IDUMIda yotoqda yotib o`qiganligi bois bu yerdagi o`quvchilar mustaqil qaror qabul qilish va kundalik xayotda o`zini boshqarishga o`rganib yetishadilar.

Va nixoyat haftalik sarf xarajatlarini o`zi idora qilib, tejamkorlikka ham o`z o`zidan o`rganadilar.

IDUMIni bitiruvchi o`quvchilar Oliy o`quv yurtlariga nafaqat kirishni, balki  eng yuqori o`rinlarda kirishni maqsad qilib qo`yadilar.

Nixoyat yozganlarimga xulosa qilmoqchiman. Ushbu mavzu haqida har kimning oz shaxsiy qarashlari bo`lib, yuqoridagilar mening shaxsiy tahlillarim natijasi, deya qabul  qilinsa bo`ladi. Men so`zlarimga xulosa qilib shuni aytmoqchimanki, ixtisoslashtirilgan maktab-internatlar o`quvchilar istedodlari, qobiliyatlarini yuzaga chiqarishda hukumatimiz tomonidan o`ta puxta o`ylab tashkil qilingan, mustaqil O`zbekistonning ertangi kelajagi egalarini yetishtirishga xizmat qiluvchi, buni o`zlri uchun sharaf deb biluvchi umumiy o`rta ta`lim maktablaridir.

Qorovul

Har safar katta shaharga borganimda istirohat bog`larni aylansam chekka chekka o`rindiqlarda jipslashib o`tirib noma`qulchilik qilayotgan yigit qizlarni ko`rib xayron bo`laman. Oila a`zolarim bilan bo`lsa ularni chalg`itib olib o`tib ketishga harakat qilaman. Bu yigit qizlarning qilib o`tirgan ishiga bir ajablansam, undan ham ko`ra ular yonidan hech nima ko`rmagandek o`tib ketayotgan yoshi katta odamlarni ko`rib battar taajjublanaman. Nahotki, ularga, “tur o`rningdan, senlarni ota onang o`qiyapti deb yuribdi, senlar nima qilyapsan bu yerda”, deydigan odam yo`q bo`lsa, rahmatli Hojiboy aytgandek…

Tumanimiz markazida bozorning yonida stadion oldidaman. Kimnidir kutmoqdaman. Bu stadionga odatda yoshlar futbol maktabi tarbiyalanuvchilari mashg`ulot o`tkazadilar. Tumanga kattaroq san`atkorlar kelishganda bayramlar shu joyda o`tadi. Boshqa vaqt esa tabiiyki, bo`sh turadigan joy. Stadiondagi hojatxonaga odamlarni  qo`yadigan va bu joyni supurib turadigan qorovul bir ayol bor. Bozor kuni bo`lgani uchun stadion darvozasi oldi juda gavjum, xaridoru sotuvchilar shu joylardagi rastalar oldida tinimsiz harakatda. Tabiiyki, stadionga ham bugun kiruvchilar soni ko`paygan. Bir vaqt stadiondan bir qiz chiqib keldi. Rosa bo`yangan, sochlari ham allaqanday eshilgan, xullas, oliftagina qiz. Chiqdiyu, o`z yo`nalishi bo`ylab jadalladi. Xayolimga kelgan fikr, tavba  bo`yoqni qizilini shunchalar chaplashi shartmikan, qizarganini qarang, deb o`ylab turgan ham edimki, uning orqasidan bir yigit  va o`sha qorovul ayol chiqib keldi. Bola boshqa tomonga ketdi, ayol esa baqir-chaqir qilib qarg`ay ketdi: -E turqung qursin qiz bo`lmay, basharang tuppa tuzuk,  unaqang bundoq, kamiga kuppa-kunduzi qilib yurgan ishingni qara beting ko`chgur… (xullas, qarg`ishlar “guldastasi” armug`on qilindi). Shu joylardagi sotuvchi yigitlar qiziqib voqeaga aralashib, “tinchlikmi”, deya so`rashdi. “Anuv … beting ko`chgur stadiondi skameykasida o`tirvolib, og`iz-burun o`pishyapti bitta bola bilan, uyalmaganini qara bularni kuppa kunduzi…”

Qiz va bola rosa ayoldan “tegishi”ni olib bo`lgani ko`rinib turibdi, toki tashqariga chiqqunlaricha. Hartugul, ayolni ancha vaqtgacha javrashidan, atrofdagilarning uni ma`qullab bildirgan fikrlaridan va nihoyat, ikkovi hech qayoqqa qaramasdan jadallagancha ketib yuborganidan buni bilish qiyin emasdi.

Shaharda, istirohat bo`g`larida ko`rgan holatlarim ko`z oldimga keldi. Shahar so`zi madina so`ziga ma’nodosh, madaniyat shaharlardan qishloqlarga keladi, deyishadi, shuni esladimu qo`rqib ketdim. Nahotki katta shahardagi yaxshi yangiliklar bilan birga mana bunday illatlar ham do`ppidekkina tumanimizga kirib kela boshladi, nahotki  erta-indin oilamni, farzandlarimni aylantirgani tuman markaziga olib yurgan paytim istirohat bog`ida bir to`da betarbiyalarni ko`rsatmaslik uchun boshqa yo`lkadan olib yurishim kerak?! Yo`q! Bizga bu kabi yaramasliklar kirib kelinishiga yo`l qo`ymaymiz, bizda har bir odam har bir yoshni notanish bo`lsa-da yomon yo`ldan qaytarib, yaxshi yo`lga boshlaydi, bu kabi ishlardan qaytaruvchi insonlar ko`p hali bizda, bu kabi ishlardan qaytaruvchi, dakki beruvchi hojatxona supuruvchilar, qorovullar omon bo`lsa bu kabi axloqsizliklar avj olishiga yol qo`yilmaydi!